مضیقه پتروشیمی‌ها
افزایش قیمت جهانی گاز بسیاری از کارخانه‌های پتروشیمی ایران را به تعطیلی کشاند
افزایش قیمت جهانی گاز بسیاری از کارخانه‌های پتروشیمی ایران را تعطیل کرد. این موضوع را انجمن کارفرمایی پتروشیمی به «شرق» اعلام کرده و توضیح می‌دهد ۲.۶ میلیارد دلار از ارز صادرات سالانه پتروشیمی ایران در خطر جدی از‌دست‌رفتن است.
بنا به گفته فعالان صنعت پتروشیمی افزایش قیمت خوراک، سوخت و هزینه تعمیرات، بلای جان متانول‌سازان و اوره‌سازان ایرانی شده و حتی تابستان امسال سه شرکت متانول را به تعطیلی کشانده است.
به روایت دبیر انجمن کارفرمایی پتروشیمی، حالا دولت از شرکت‌های سازنده متانول خواسته هر شرکت حدود دوبرابر سرمایه‌اش را در صنایع پایین‌دستی‌اش سرمایه‌گذاری کند تا دولت با تخصیص‌هایی به او، زیانش را به صفر برسد! انجمن کارفرمایی پتروشیمی با یادآوری اینکه تنها بازاری که پس از تحریم برای شرکت‌ها مانده، چین است، به دولت هشدار می‌دهد که با این فرمان دیر یا زود تمام شرکت‌های متانول تعطیل خواهند شد.
زنگ خطر در پتروشیمی‌های ایران
هشدار جدی تعطیلی متانول‌سازان به دولت بر اثر افزایش قیمت خوراک و یوتیلیتی تقریبا از ابتدای تابستان داده شد. با‌این‌حال در میانه تابستان خبر رسید سه واحد بزرگ تولید متانول یعنی کاوه، کیمیای پارس و سبلان از مدار تولید خارج شده‌اند.
پس از تعطیلی فرساشیمی و توقف متانول‌سازها، نگرانی از توقف فن‌آوران، زاگرس و خارک هم افزایش یافت و هم‌زمان انجمن صنفی کارفرمایی ایران با نامه‌ای به رئیس‌جمهور، با یادآورشدن توقف تولید سه مجتمع بزرگ پتروشیمی تولید متانول، نسبت به احتمال تعطیلی قریب‌الوقوع پنج مجتمع دیگر هشدار دادند.
براساس متن این نامه، روزانه حدود ۷۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی (هشت درصد کل تولید کشور) در صنایع پتروشیمی مصرف می‌شود که فقط ۳۲ میلیون مترمکعب به‌عنوان خوراک در واحدهای اوره و متانول مصرف شده و ۳۸ میلیون مترمکعب نیز به‌عنوان سوخت همه مجتمع‌های پتروشیمی مصرف می‌شود. همچنین هشت واحد بزرگ تولیدکننده متانول با ظرفیت اسمی سالانه ۱۴ میلیون تن به بهره‌برداری رسیده و شش طرح بزرگ دیگر نیز قرار است با ظرفیت سالانه ۹ میلیون تن در دو، سه سال آینده به بهره‌برداری برسد. با‌این‌حال با افزایش قیمت خوراک گاز طبیعی، عملیات شرکت‌ها زیان‌ده شده است.
اخبار زمین‌گیری متانول‌سازان ایرانی در حالی به گوش می‌رسد که سال گذشته صادرات پتروشیمی کشور ارزش ۱۴٫۵ میلیارد‌دلاری داشته است و متانول از نظر وزنی ۳۱ درصد و ارزش ۱۸ درصد صادرات (۲٫۶ میلیارد دلار) محصولات پتروشیمی را تشکیل می‌دهد.
چین؛ تنها خریدار متانول ایران
فریبرز کریمایی، دبیر انجمن کارفرمایی پتروشیمی، در گفت‌وگو با «شرق» ماجرای زیان‌ده‌شدن متانولی‌ها را این‌طور شرح می‌دهد: «بازار متانول ایران به دلیل محدودیت‌های صادراتی در پی تحریم، مدت‌ها‌ست محدود شده به بازار چین. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده متانول است ولی چون متانول در این کشور از طریق زغال سنگ تولید می‌شود نه گاز طبیعی، افزایش قیمت نفت و گاز در جهان طی ماه‌های گذشته نیز موجب افزایش قیمت متانول در این کشور نشد. چون بازار فروش ما هم فقط این کشور بود؛ بنابراین شرکت‌های ما دچار مشکل شدند».
او مشکل اساسی در شکل‌گیری این وضعیت را نحوه محاسبه و قیمت‌گذاری گاز طبیعی بر اساس بازار جهانی می‌داند و می‌گوید: از همان زمان که این فرمول شکل گرفت، ما با آن مخالف بودیم و بارها از سال ۹۵ تاکنون به وجود قیمت جهانی در فرمول اعتراض کرده‌ایم؛ چرا‌که معتقد بودیم این قیمت‌ها قیمت هاب کشورهای مصرف‌کننده هستند و کشوری که صاحب انرژی است و مزیت در این زمینه دارد، نباید دنباله‌رو هاب قیمت مصرف‌کننده‌ها باشد، ضمن اینکه قانون‌گذار در هیچ بخشی از قانون اشاره‌ای به بحث رقابت‌پذیری انرژی نکرده و این اشکال بزرگی است.
به باور کریمایی بازار جهانی متأثر از هزینه انتقال گزاف از محل تولید تا محل مصرف و چندین و چند عامل دیگر است. برای مثال روسیه حداقل ۱۶۵میلیارد مترمکعب گاز اتحادیه اروپا را در سال ۲۰۲۱ تأمین کرده است، پس طبیعتا جنگ در این کشور روی بازارهای اروپا اثر می‌گذارد و قیمت را بالا می‌برد؛ همان اتفاقی که افتاد و قیمت گاز داخلی ما را هم بالا برد. تا آنجا که در آذرماه قیمت هر مترمکعب گاز تا ۳۸ سنت برای پتروشیمی‌ها رسید که این یک اتفاق و رکورد بی‌سابقه بود و موجب شد در وهله اول کارخانه متانول کاوه که یکی از بزرگ‌ترین متانول‌سازها‌ست، تعطیل شود.
سنگ بزرگ دولت پیش پای متانولی‌ها
طبق گفته دبیر انجمن کارفرمایی پتروشیمی قیمت تمام‌شده یک تن متانول برای کارخانه‌های ایرانی با توجه به همه هزینه‌ها در متانولسازهایی که تازه به بهره‌وری رسیده‌اند، تقریبا بالغ بر ۴۰۰ دلار خواهد شد؛ درحالی‌که قیمت سی‌اف‌آر در چین اکنون حدود ۳۱۰ دلار است. این یعنی شرکت‌های ما حدود ۹۰ دلار حداقل در هر تن زیان می‌دهند. البته او تأکید می‌کند که الان وضعیت بهتر شده، در ماه‌های گذشته وضعیت بسیار بدتر هم بوده تا آنجا که باعث تعطیلی متانول‌های کاوه، سبلان و کیمیای پارس شد.
کریمایی در ادامه خبر می‌دهد که در‌حال‌حاضر از میان متانولسازهایی که تابستان تعطیل شدند، فقط سبلان است که تعطیل مانده و مابقی دوباره راه‌اندازی شده‌اند که البته با وعده رسیدگی دولت دوباره شروع به کار کرده‌اند. با‌این‌حال تولیدکنندگان می‌گویند دولت به وعده‌های خود عمل نکرده است.
کریمایی توضیح می‌دهد: با پیگیری‌هایی که شد و نامه‌نگاری‌هایی که کردیم، وزارت نفت طرحی را برای اصلاح قیمت گاز آماده کرد. در این طرح با مشورت ما فرمولی تهیه شد که نقطه سر‌به‌سری ما برای قیمت گاز بود. به این هم توجه شد که قانون‌گذار یکی از مسائل مهمی که در قانون برای تعیین قیمت خوراک پتروشیمی تعیین کرده، قابلیت رقابت‌پذیری محصول تولید‌ی است. بنابراین در دولت سقفی پنج‌هزار‌تومانی را برای قیمت گاز از برج ۱۰ در نظر گرفتند. ما پیشنهاد دادیم قیمت گاز همانی باشد که وزارت نفت اعمال می‌کند (همان پنج‌هزار‌تومان فعلی) به شرط آنکه از قیمت جهانی متانول فراتر نرود تا زیان ما به صفر برسد. وزارت نفت به نوعی این سقف را پذیرفت اما آن را در آیین‌نامه تخصیص‌های پلکانی برد!
هر شرکت دو برابر سرمایه‌اش سرمایه‌گذاری کند تا زیان صفر شود!
در قانون پیش‌بینی شده که برای توسعه زنجیره ارزش به‌صورت پلکانی در مراحل مختلف زنجیره تخصیصاتی را قائل شوند. ظاهرا وزارت نفت نیز پیشنهاد متانولی‌ها را در این قالب برده است و اعلام کرده که شرکت‌های متانولی باید تعهد بدهند تا مجوزی برای توسعه پایین‌دست متانول بگیرند تا وزارت نفت تخصیصی برای آنان قائل شود.
کریمایی در‌این‌باره می‌گوید: ما به‌شدت با این مخالفت کردیم و هنوز هم مخالفیم. در واقع وزارت نفت از یک شرکت متانولی که کلا ۴۵۰ میلیون یورو سرمایه‌گذاری دارد، می‌خواهد که متعهد شود یک میلیارد دلار در یک بخش پایین‌دستی، با تمام وضعیت تحریمی، فایننس و تأمین مالی و… سرمایه‌گذاری کند تا بلکه بتواند فرمولی را دریافت کند تا فروش متانولش با زیان مواجه نشود! این معنا ندارد که وزارت نفت اندازه دوبرابر سرمایه یک شرکت را بخواهد تا کاری کند که فقط جلوی زیانش گرفته شود، چون با این فرمول شرکت همچنان سودی ندارد، فقط می‌تواند زیانش را صفر کند.
او ادامه می‌دهد: این طرح به‌هیچ‌وجه راه‌حل مشکل متانولی‌ها نیست، دولت باید بپذیرد که شرایط تحریمی شرایطی تحمیل‌شده به شرکت‌های ما‌ست و بازار ما به چین محدود شده؛ بنابراین این‌طور نیست که شرکت‌های ما توان مدیریت توسعه بازار را نداشته باشند. ما در شرایط خاصی هستیم؛ پیشنهاد ما باید اعمال شود ولی نه در قالب توسعه زنجیره ارزش به‌صورت پلکانی. ما ۱۴ میلیون تن ظرفیت تولید متانول داریم. این ۱۴ میلیون تن ۱۶ درصد ظرفیت اسمی تولید در کشور است و ۲۸ درصد تولیدات قابل‌فروش؛ چرا‌که همه تولیدات پتروشیمی‌ها قابل‌فروش نیستند و عموما مصرفی هستند.
به گفته او چهارمیلیارد دلار سرمایه در این زمینه در کشور زمین‌گیر شده و سه میلیارد دلار طرح در متانول در حال اجرا‌ست، بنابراین اگر دولت نگران تولید، صادرات، سرمایه‌گذاری و اشتغال چندین هزار نفر است، باید برای احیای صنعت متانول تصمیم عاجلی بگیرد؛ «اگر دولت با همین روال ادامه دهد و تصمیم عاجلی نگیرد، طبیعتا شرکت‌ها تا یک محدوده خاص تاب تحمل زیان دارند. اگر قیمت‌ها در بازار چین افزایش نیابد و دولت هم در داخل قیمت گاز را تغییر ندهد، این شرکت‌ها در یک مقطعی از مدار خارج می‌شوند».
منبع: شرق
