ایران برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه نیازمند آن است که بتواند از تمام ظرفیت کشورهای همسایه استفاده کند لذا سوآپ نفت و گاز با قزاقستان را در این راستا می‌توان تحلیل کرد. 

سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور عصر پنجشنبه (۲۱ مهرماه) در بازگشت از سفر دو روزه به قزاقستان در تشریح دستاوردهای این سفر، به از سرگیری سوآپ نفتی بین ایران و قراقستان اشاره کرد و گفت: گرچه از حدود ۱۰ سال پیش این روند آغاز شده بود، اما در ادامه به دلیل مشکلاتی متوقف شده بود که در این سفر برای ازسرگیری سوآپ نفتی توافق شد.

طبق صحبت رئیسی می‌توان انتظار داشت که دولت ضرورت تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه را درک کرده و در حال مذاکره با کشورهای همسایه است. چراکه موقعیت استراتژیک کشور به مسئولین این اجازه را می‌دهد دست برتر را در مذاکرات داشته باشند .​

از طرفی در گذشته نیز ایران و قزاقزستان بایک دیگر مراوداتی را در زمینه سوآپ در بین سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۹ داشته‌اند به طوری که نفت قزاقزستان توسط شرکت ویتول خریدرای و به پالایشگاه‌های تبریز و تهران تحویل داده می‌شد. ایران نیز در ازای نفت دریافتی در شمال کشور، در جنوب کشور به میزان نفت وارد شده به پالایشگاه‌ها، نفت تحویل می‌داد. شایان ذکر است که میزان حجم مبادلاتی در قرارداد مذکور نزدیک به ۳۵-۷۰ هزار بشکه در روز بوده و در آمد حاصله از آن نیز برای ایران برابر ۱٫۵ دلار به ازای هر بشکه می‌رسید با این حال قرارداد مذکور در دولت دهم متوقف شد.

نفع اقتصادی برای کشور در قرارداد سوآپ

جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی معتقد است که سوآپ با کشورهای شمالی به سود ایران است وی در اینباره گفت: اگر ما بتوانیم فرآورده کشورهای حاشیه خزر را از شمال کشور دریافت و در همانجا مصرف کنیم و معادل آن را در جنوب به آن کشور تحویل دهیم، هزینه ترانزیت فرآورده ایران از جنوب به شمال کاهش می‌یابد و یک مزیت برای ایران محسوب می‌شود.

سالاری اظهار داشت: زیرساخت‌هایی نیز برای سوآپ یا خرید فرآورده از شمال کشور در بندر نکا و نوشهر وجود دارد و کشتی‌های ۲۵۰۰ و ۵۰۰۰ تنی و حتی در صورت لایروبی حوضچه تا ۱۱ هزار تنی می‌توانند در این بنادر پهلوگیری کرده و عملیات تخلیه را انجام دهند.

مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش گفت: علاوه بر کاهش هزینه ترانزیت، با سوآپ فرآورده، یک حق سوآپ یا سوآپ فی نیز به ازای هر بشکه می‌توانیم دریافت کنیم که سود ایران را در این معامله دو چندان می‌کند.

از طرف دیگر ظفریان کارشناس انرژی پیرامون اهمیت این قراردادها اذعان داشت: ایران با استفاده از مزیت جغرافیایی خود می‌تواند در سوآپ نفت و فرآورده‌های نفتی کشورها ایفای نقش کند و هم حق سوآپ دریافت کند و هم وابستگی سیاسی سایر کشورها را برای خود ایجاد کند. البته ما می‌توانیم به صورت خرید و فروش نیز به موضوع ورود کنیم.»

این کارشناس ارشد انرژی توضیح داد: بعد از وقوع جنگ اوکراین و کاهش واردات نفت و فرآورده نفتی روسیه توسط اروپا، این فرصت برای ایران ایجاد شده است که با خرید یا سوآپ نفت و فرآورده از روس‌ها، منافع اقتصادی زیادی به دست آورد و ضمنا مصرف فرآورده‌های نفتی را در داخل کشور مدیریت کند.

ظفریان تاکید کرد: از طرفی با اعمال محدودیت روسیه بر جریان صادرات نفت قزاقستان به اروپا، این کشور نیز به سمت استفاده از مسیر جنوبی (ایران) برای سوآپ یا ترانزیت نفت علاقه‌مند است.

کاهش هزینه‌های هیدروکربوری ایران

قمصری مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت نیز در اینباره گفت: منابع نفتی و گازی ایران عمدتا در جنوب کشور متمرکز است و با توجه به گستردگی کشور، ما هزینه گزافی را برای انتقال منابع هیدروکربوری به شمال کشور صرف می‌کنیم. در نتیجه می‌توان با سوآپ نفت و گاز از همسایگان شمالی، این هزینه انتقال و ترانزیت را کاهش داد.

وابستگی کشورهای همسایه به ایران

وی تاکید کرد: سوآپ نفت علاوه بر مزایای اقتصادی، مزایای سیاسی زیادی را نیز در ایجاد وابستگی کشورها به ایران به همراه دارد. البته اجرای چنین طرح‌هایی نیاز به مدیریت واحد دارد تا مثل گذشته دچار آسیب نشود.

اعظمی کارشناس مسائل بین الملل گفت: با گره خوردن بخش قابل توجهی از اقتصاد این کشورها بالاخص در حوزه فروش و تامین انرژی، به مسیر امن ترانزیتی ایران نه تنها منافع ایران در این کشورها تامین می‌شود بلکه در عرصه و مجامع بین‌المللی نیز فشار و اثرگذاری تحریم‌ها به حداقل خواهد رسید و کمتر کشورهایی حاضر خواهند بود که با تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران همراهی کنند.

بنابراین طبق اظهارات مذکور می‌توان نتیجه گرفت که انتقال نفت و گاز خزر می‌تواند برای کشور دارای منافعی از قبیل صرفه‌جویی در انتقال نفت خام از طریق خط لوله از جنوب کشور به پالایشگاه‌های شمال، تأمین منافع سیاسی ـ امنیتی از طریق توسعه همکاری با کشورهای صادرکننده نفت و گاز از مسیر ایران و گسترش روابط اقتصادی و دستیابی به بازار مصرف آن کشورها برای فروش تولیدات داخلی باشد. لذا مسئولین و سیاستگذاران پیوسته باید تلاش کنند تا با توجه به موقعیت استراتژیک کشور، از این فرصت خدادادی بیشترین استفاده را نصیب کشور کنند.