اواخر اردیبهشت امسال وزیر نفت از تدوین آیین‌نامه تغییر تعرفه گاز و اجرای ماده‌ای از قانون بودجه امسال خبر داد که به موجب آن تعرفه گاز مشترکان پرمصرف خانگی به صورت پلکانی و غیریارانه‌ای خواهد بود. این آیین‌نامه قرار بود یک تا دو ماه بعد به هیئت دولت بیاید و به تصویب برسد؛ اما حالا بیش از چهار ماه از آن زمان گذشته و خبری از آیین‌نامه گفته‌شده نیست.

نگرانی  برای  کسری  گاز

عقب‌ماندگی تولید گاز از مصرف آن باعث شده است که ایران دچار کسری گاز شود و در مقاطعی از سال دولت اقدام به جیره‌بندی گاز صنایع کند.

از طرفی هدررفت گاز در ایران بالاست که بخشی از آن مربوط به هدررفتن گاز همراه نفت و حین تولید است و بخشی مربوط به استانداردهای پایین لوازم گازسوز در ایران می‌شود و البته در بخش مصرف‌کنندگان هم اسراف مشاهده می‌شود. با تمام این اوصاف صرفه‌جویی مصرف‌کنندگان راهکار فوری برای جلوگیری از کسری گاز به نظر می‌رسد.

حالا نزدیک‌شدن به ماه ‌های سرد سال باعث شده تا بار دیگر چالش افزایش بی‌رویه مصرف گاز و نگرانی‌‌‌ها از کسری آن در کشور، در محافل کارشناسی مطرح شود. سال گذشته در زمان پیک مصرف در زمستان بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون مترمکعب کسری گاز در کشور وجود داشت؛ اما این کسری به نفع مشترکان خانگی و تجاری از سهم صنایع برداشت شد و هرچند باعث شد در این دو بخش شاهد قطعی گاز نباشیم؛ ولی ضرر و زیان‌هایی را متوجه صنایع کشور کرد.

زیان  صنایع عمده  از  قطعی گاز  در  زمستان  گذشته

صنایع عمده‌ای مانند پتروشیمی، فولاد و نیروگاه‌ها صنایعی بودند که زیان‌های درخور‌توجهی از قطعی گاز دیدند؛ چنان‌که به گفته دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی، این صنعت با قیمت‌های جهانی سال گذشته، ۶۸۲ میلیون دلار یا ۱۶ هزار میلیارد تومان از محل قطعی گاز زیان یا عدم‌النفع داشت.

همچنین وحید یعقوبی، معاون اجرائی انجمن فولاد ایران، از کاهش شش میلیون‌تنی فولاد نسبت به میزان تولید هدف‌گذاری‌شده خبر داد و گفت که این صنعت سال گذشته در مناطق شمالی کشور ۵۳ روز فقط قطعی گاز داشت که طبیعتا این مسئله موجب می‌شود سهام آنها نسبت به سایر سهام‌ها افت کند و این ریسک فعالیت در این بازار را هم بالا می‌برد.

ضرر و زیان‌های وارده به صنایع کشور از محل قطعی گاز در زمستان در حالی است که در بخش خانگی، بخش زیادی از گاز تولید‌شده با بدمصرفی هدر می‌رود و تعدادی از مشترکان با مصرف چند برابری الگوی تعیین‌شده، خسارت‌هایی را به کشور تحمیل می‌کنند.

همین مسئله باعث شد تا سال گذشته دولت تعرفه گاز مشترکان خانگی را که مصرفی بالاتر از الگو داشتند، افزایش دهد. امسال نیز در قانون بودجه، وزارت نفت مکلف به اصلاح تعرفه گاز شده است.

خوش‌مصرف‌ها  امسال  هم  گاز   یارانه‌ای  دارند

به گفته وزیر نفت از سال ۹۶ تا آذر سال قبل هیچ‌گونه افزایش قیمتی در تعرفه گاز اعمال نشده بود که برای مشترکان پرمصرف گاز، افزایش قیمت از آذر سال گذشته رقم خورد؛ در این مرحله، سه پله اول یعنی ۷۵ درصد از مشترکان که پرمصرف نبودند و بیش از ۵۰ درصد مصرف را داشتند، هیچ تغییر قیمتی نداشتند؛ اما از پله چهارم، هر پله نسبت به پله قبلی ۴۰ درصد افزایش نرخ داشت که بخشی از این افزایش تعرفه‌ها برای جلوگیری از تکانه‌های اقتصادی، به امسال منتقل شد. طبق بند (ک) تبصره (۱۵) قانون بودجه ۱۴۰۱ اصلاح تعرفه‌ها باید به ‌گونه‌ای باشد که تعرفه مشترکان کم‌مصرف خانوارهای محروم تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور برابر صفر، مشترکان تا الگوی مصرف به ‌صورت یارانه‌‌ای، مشترکان پرمصرف بالاتر از الگوی مصرف به ‌صورت غیریارانه‌ای و بر‌اساس الگوی افزایش پلکانی (آی‌بی‌تی) تعیین شود.

در مدل افزایش پلکانی تعرفه‌ها، ۱۲ پله تعریف شده که هر‌یک از این پله‌ها در پنج اقلیم مشخص‌شده از سردترین تا گرم‌ترین اقلیم‌های کشور، سقف مصرف متفاوتی دارند.

۳‌درصدی‌ها  در  مصرف  گاز

طبق آمارها، تنها سه درصد از مشترکان خانگی گاز در فصل سرد را مشترکان پرمصرف (پله ۸ تا ۱۲) تشکیل می‌دهند که مصرف پنج‌برابری نسبت به مشترکان کم‌مصرف دارند.

به گفته جلال نورموسوی، مدیر گازرسانی شرکت ملی گاز، این مشترکان زیربنای بیش از حد متعارف و به ‌تبع آن، گرمایش برای بخش‌های غیرقابل استفاده دارند که اینها را در منطقه پرمصرف قرار می‌دهد؛ ضمن اینکه از امکانات رفاهی متعارف هم استفاده نمی‌کنند؛ به‌ طور مثال دارای استخر و جکوزی هستند.

توزیع رفاهی پرمصرف‌ها نشان می‌دهد که اکثریت این گروه در طبقات اجتماعی بالا و از مرفهان هستند. شیوه پرداخت یارانه به شکل یکسان باعث شده بود این گروه نه‌تنها رفتار مصرفی مخرب خود را ادامه بدهند؛ بلکه از یارانه بیشتری نیز برخوردار باشند.

اما حالا با روش افزایش پلکانی تعرفه‌ها، علاوه بر کاهش یارانه پرمصرف‌ها، هزینه مصرف بی‌رویه آنها نیز از جیب‌شان پرداخت می‌شود. موضوع مهم در این روش تعیین میزان دقیق تعرفه است؛ به ‌طوری‌که علاوه بر بازدارندگی، جبران‌کننده خسارتی که مصرف مازاد ثروتمندان به منابع عمومی وارد می‌کند، باشد. جدول تعرفه گازبهای خانگی در سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد پرمصرف‌ترین پله این گروه از مشترکان یعنی پله ۱۲، از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ به ازای هر مترمکعب گاز تنها ۴۸۳۰ ریال پرداخت می‌کردند؛ اما از آذرماه ۱۴۰۰ این میزان به ۱۹۹۵۹ ریال رسیده است.

نرخ  صادراتی  گاز  در  انتظار   پرمصرف‌ها

در قانون بودجه ۱۴۰۱ نیز تصویب شده است که قیمت گاز خانگی برای مشترکان پرمصرف غیر‌یارانه‌ای شده و معادل ۷۵ درصد نرخ صادراتی، قیمت‌گذاری شود؛ اما این احتمال که در سال‌های آینده این رقم به کل نرخ صادراتی گاز برسد، وجود دارد؛ چنان‌که سال گذشته نورموسوی در جواب این سؤال که چرا گازبهای مشترکان پرمصرف با قیمت غیریارانه‌ای یا همان قیمت گاز صادراتی که حدود سه هزار تومان است، محاسبه نمی‌شود، گفت: «با توجه به اینکه چند سال است که قیمت هیچ تغییری نداشته؛ بنابراین هیئت دولت تشخیص داده به دلیل اثرات منفی افزایش ناگهانی قیمت گازبهای مشترکان پرمصرف امکان اجرای طرح در این زمان فراهم نباشد؛ اما با توجه به اینکه امکان افزایش مرحله‌ای در سنوات آینده نیز وجود دارد، در برنامه‌های بعدی اصلاح نرخ، حتما به این سمت خواهیم رفت که قیمت‌ها را واقعی‌تر کنیم». بر‌اساس گزارش اوپک، میزان مصرف گاز در ایران در سال گذشته میلادی برابر با ۲۴۳.۰۱۹ میلیارد مترمکعب بوده است که نسبت به سال ۲۰۲۰ افزایش ۴.۳ درصدی را نشان می‌دهد. بخش زیادی از این مقدار در بخش خانگی مصرف می‌شود که هیچ ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کند. حال آنکه سال‌ به‌ سال نیز به مصرف این بخش افزوده می‌شود.

هزینه  گزاف کشور  برای  چند  درجه  دمای  مازاد  بر  رفاه

محسن مظلوم فارسی‌باف، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران، می‌گوید «دمای رفاه در ایران ۲۴ تا ۲۵ است؛ درحالی‌که در ژاپن و در عمده کشورهای اروپایی دمای رفاه حدود ۲۰ و زیر ۲۰ درجه است. ما‌به‌ازای همین  ۴، ۵ درجه دمای رفاه بیشتری که تعریف می‌کنیم، هزینه گزافی می‌پردازیم».

با‌ وجود‌ این بخشی از ثروتمندان جامعه به این میزان مصرف نیز راضی نیستند و سهم بسیار بیشتری را از آن خود می‌کنند. در این شرایط با توجه به اینکه بیش از ۷۵ درصد از مشترکان در این بخش، مصرف در حد الگو دارند؛ بنابراین وزارت نفت باید تمرکز خود را روی اصلاح بخش پرمصرف جامعه بگذارد و بدون هیچ مسامحه‌ای به اصلاح روند فعلی بپردازد.

سهل‌انگاری وزارت نفت در اجرای قانون بودجه

در این زمینه هرچند صحبت‌های وزیر نفت در ماه‌های گذشته نوید رویه جدید برای برخورد با پرمصرفان را می‌داد؛ اما بی‌توجهی به گفته‌ها و تصویب‌نشدن آیین‌نامه اجرائی تغییر تعرفه گاز، سیگنال سهل‌انگاری و فراموشی در اجرای قانون بودجه امسال را می‌فرستد؛ بنابراین انتظار می‌رود وزارت نفت هرچه سریع‌تر و پیش از رسیدن فصل سرما و ایجاد کسری در مقدار گاز، به این شرایط سر و سامانی بدهد و از هدررفت انرژی و حیف‌ومیل منابع عمومی جلوگیری کند.