۲۰ درصد به ظرفیت تولید بنزین اضافه می‌شود
شهاب‌الدین متاجی، درباره وضعیت تولید بنزین در کشور اظهار داشت: هم‌اکنون تولید بنزین حتی بیشتر از ظرفیت طراحی دستگاه‌های تولید بنزین است، در گذشته هم چنین بوده است. در اکثر پالایشگاه‌های دنیا، میزان تصفیه واقعی کمتر از ظرفیت اسمی است اما در ایران واحدهای عملیاتی بیش از ظرفیت طراحی کار می‌کنند و این به دلیل رشد مصرف است.
دلیل فنی افزایش مصرف بنزین
وی افزود: تداوم این وضعیت سبب می‌شود که در مواردی مانند تعمیرات دستگاه‌ها یا اشکالاتی که بطور طبیعی در هر واحد عملیاتی پدید می‌آید مصرف بر تولید پیشی گیرد. همین وضعیت در مواردی که رشد مصرف مقطعی بوجود می‌آید، وجود دارد. در این‌صورت از ذخایر انبارهای بنزین استفاده می‌شود و یا از موادی که اجزای بنزین بوده و در پتروشیمی‌ها به عنوان محصول فرعی یا میانی تولید می‌شوند، استفاده می‌شود. تامین کمبود مقطعی از طریق واردات نیز امکان‌پذیر است، با توجه به رشد مصرف سالیانه در صورتی‌که برای حفظ تعادل تولید داخلی و مصرف برنامه‌ریزی نشود در آینده نیاز به واردات خواهیم داشت.
وی در ادامه تصریح کرد: با توجه به شناختی که از وضع دستگاه‌های تولید بنزین و تخصص کارشناسان پالایشگاه‌ها موجود است، مسائل فنی که سبب کاهش تولید مستمر شود وجود ندارد و مشکلاتی که بطور طبیعی در هر کارخانه پدید می‌آید بسرعت توسط کارشناسان رفع می‌شود. مسئله مهم تعادل تولید و مصرف در وضع کنونی است که برنامه‌ریزی جهت کاهش مصرف یا افزایش تولید را در آینده نزدیک ضروری می‌سازد.
راهی جز واردات هم داریم؟
مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی گفت: در صورت ادامه رشد مصرف و عدم افزایش تولید ناگزیر به واردات هستیم. البته راه‌هایی هم برای افزایش تولید وجوددارد. مثلا با اختلاط برخی از محصولات فرعی پتروشیمی‌های آروماتیک‌ساز و مواد اکتان‌افزای اکسیژنه می‌توان بنزین استاندارد تولید کرد.
فرایند تولید بنزین پتروشیمی‌ها
وی درباره احتمال تولید بنزین از پتروشیمی‌ها بیان کرد: ابتدا لازم است به فرایند تولید پتروشیمی‌ها اشاره شود. در تولید الفین‌ها که پایه اولیه برخی از پلیمرها هستند از فرایند مولکول‌شکنی اتان-پروپان-بوتان-نفتای‌سبک و نفت‌گاز در حضور بخارآب و درجه حرارت بالا استفاده می‌شود. در این فرایند علاوه بر الفین‌هایی مانند اتیلن و پروپیلن، محصولی به نام بنزین پیرولیز تولید می‌شود که مخلوطی از انواع هیدروکربن‌ها است و مقدار بنزن، آروماتیک‌ها و الفین‌های یک‌گانه و چندگانه در آن زیاد است و قابل استفاده برای بنزین نیست.
متاجی ادامه داد: برای تصفیه آن ابتدا باید وارد دستگاه هیدروژناسیون شوند تا الفین‌های نامطلوب تبدیل شوند و سپس وارد دستگاه استخراج بنزن شوند و پس از جدا کردن بنزن، محصول بدست آمده را می‌توان در تولید بنزین مورد استفاده قرار داد. در پتروشیمی‌های الفین‌ساز که فاقد دستگاه‌های هیدروژناسیون و استخراج بنزن باشند، بنزین پیرولیز یا باید به مصرف سوخت کوره‌ها برسد و یا صادر شود.
وی توضیح داد: در پتروشیمی‌های آروماتیک‌ساز، از نفتا به عنوان خوراک استفاده می‌شود. نفتا ابتدا وارد دستگاه تبدیل کاتالیستی می‌شود و محصول این دستگاه ریفورمیت نامیده می‌شود. در پتروشیمی هدف تولید بنزن – تولوئن و زایلن است. به همین دلیل خوراک و شرایط فرایندی به گونه‌ای تنظیم می‌شود که تولید مواد فوق به حداکثر برسد. مثلا هیدروکربن‌هایی با ۶ اتم کربن در خوراک نفتای پتروشیمی وجود دارد که تبدیل به بنزن می‌شوند، اما در خوراک نفتای واحدهای تبدیل کاتالیستی پالایشگاه‌ها، هیدرو کربن‌هایی با ۶ اتم کربن وجود ندارد. این یک تفاوت مهم بین ریفرمیت‌های تولیدی پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها است. ریفورمیت مهمترین ماده برای تولید بنزین است. بنابراین در صورت نیاز به تولید بنزین در پتروشیمی‌ها، باید از خوراک مناسب تولید بنزین استفاده شود یا پس از استخراج بنزن، آن را برای تولید بنزین مورد استفاده قرار داد.
مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی افزود: در پتروشیمی‌ها، مولکول‌های بنزن-تولوئن و انواع زایلن‌ها از ریفرمیت جدا می‌شود و باقیمانده را می‌توان برای تولید بنزین مورد استفاده قرار داد، بنابراین حداقل به سه روش می‌توان از پتروشیمی‌های آروماتیک‌ساز، مواد مناسب بنزین دریافت کرد که از جمله آن محصولات فرعی که فاقد بنزن هستند، استفاده از اکتان‌افزا؛ ریفرمیتی که با خوراک و شرایط عملیاتی مناسب بنزین تهیه شده باشد و ریفرمیت پس از فرایند استخراج بنزن است.
یک راه‌حل کوتاه‌مدت
وی تاکید کرد: با رشد مصرف به عنوان راه‌حل کوتاه‌مدت نیاز به دریافت بنزین پتروشیمی‌ها وجود دارد. اگر دقت لازم صورت گیرد آلودگی وجود نخواهد داشت. منظور از دقت این است که روش تولید مشخص باشد و آزمایش‌های کیفی انجام و مستند باشد.
پالایشگاه جدید بسازیم؟
متاجی درباره لزوم احداث پالایشگاه جدید گفت: برای افزایش تولید بنزین فعلا نیاز به احداث پالایشگاه نفت خام با صرف هزینه زیاد نیست. اما جهت تکمیل زنجیره ارزش نفت خام و منابع گاز و در صورت تامین مالی احداث مجتمع‌های تولید مواد شیمیایی و پتروشیمی باید صورت گیرد.
۲۰ درصد به ظرفیت تولید بنزین اضافه می‌شود
وی ادامه داد: با توجه به وجود نفتا و صادرات آن و نیز حداقل احداث دو پالایشگاه میعانات گازی در حال حاضر، می‌توان بیشتر از بیست درصد تولید بنزین را افزایش داد. دو پالایشگاه میعانات گازی با ظرفیت مجموع ۱۸۰ هزار بشکه در حال ساخت است با راه‌اندازی آنها که در مدت یک و دو سال آینده انجام می‌شود ۱۳۵۰۰۰ بشکه در روز نفتا تولید می‌شود و با احداث واحد تبدیل کاتالیستی می‌توان آن‌را تبدیل به بنزین کرد، بدین ترتیب حداقل بیست درصد بر تولید بنزین کشور افزوده می‌شود، از سوی دیگر نفتای اضافی موجود در برخی پالایشگاه‌های دیگر را نیز می‌توان با احداث تاسیسات مناسب به بنزین تبدیل کرد، بدین‌ترتیب برای افزایش تولید بنزین نیاز به احداث پالایشگاه نفت خام نیست بلکه احداث تاسیسات جدید در کنار پالایشگاه‌های میعانات گازی که به بخش خصوصی و غیر دولتی تعلق دارند کشور را از واردات بنزین در آینده بی‌نیاز می‌کند.اگر از هم‌اکنون با جدیت اقدام شود احداث دستگاه‌های تبدیل کاتالیستی برای افزایش تولید بنزین در جوار پالایشگاه‌های موجود و درحال احداث به سه سال زمان نیاز دارد.
بنزین را وارد می کنیم یا به پتروشیمی‌ها متوسل می‌شویم؟
مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با اشاره به راهکارهای حل مسئله بنزین در کشور اظهار داشت: در حالی که هم‌اکنون هیچ‌کاری برای کاهش مصرف صورت نگرفته است با استفاده از امکانات موجود که در مورد پتروشیمی‌ها توضیح داده شد می‌توان تولید بنزین را افزایش داد. باید توجه شود که برخی از روش‌های تولید بنزین در پتروشیمی، سبب کاهش درآمد آنها می‌شود و باید با هزینه واردات بنزین مقایسه شود و گزینه مناسب انتخاب شود.
راه‌حل اصولی برای کاهش مصرف بنزین
وی ادامه داد: برای کاهش مصرف نیز راه‌های کوتاه‌مدتی مانند کاهش ترددهای تک‌سرنشین در شهرها وجود دارد، در این زمینه باید فرهنگ کاهش مصرف بوجود آید. نرم‌افزارهایی وجود دارد که روی موبایل‌ها نصب می‌شود و افرادی که با خودروی شخصی به سرکار می‌روند می‌توانند به کمک این نرم‌افزارها همسفر انتخاب کنند و در کشورهایی که اجرا شده است در کاهش سفرهای تک‌سرنشین موثر واقع شده است، راه‌های متعدد دیگری هم برای کاهش تردد شهری و بین شهری وجوددارد، مهم آن است که عزم برای این امر وجود داشته باشد، تا زمانی که هیچ اراده‌ای برای اینکار وجودندارد، تلاشی صورت نخواهد گرفت. راه‌حل اصولی برای کاهش مصرف بنزین، مدرن‌سازی و گسترش شبکه حمل و نقل عمومی است که مردم در یک انتخاب طبیعی از شبکه عمومی استفاده کنند.
سوخت جایگزین بنزین
متاجی با بیان اینکه افزایش استفاده از سی‌ان‌جی مصرف بنزین را کاهش می‌دهد، خاطرنشان کرد: البته به دلیل اینکه خودوهای پایه‌گازسوز یعنی دارای موتورهایی با طراحی مناسب گاز ، به اندازه کافی در دسترس نیست و نیز عدم توزیع مناسب ایستگاه‌های سی‌ان‌جی، از تمام ظرفیت آن استفاده نمی‌شود. استفاده از گاز مایع نیز راه‌حل مناسبی است. در شهرهایی که توزیع مناسبی از ایستگاه‌های سی‌ان‌جی وجود ندارد و نزدیک به مراکز تولید گاز مایع هستند، گاز مایع جایگزین خوبی برای بنزین است، احداث جایگاه‌های گاز مایع برای سوخت‌گیری خودروها و در دسترس قرار دادن تجهیزات لازم برای احتراق، لازمه اینکار است. باتوجه به سرمایه‌گذاری انجام شده برای سی‌ان‌جی و عدم استفاده از ظرفیت کامل آن، وارد کردن گاز مایع به سبد سوخت حمل و نقل و انتخاب محل احداث باید با مطالعات کافی صورت گیرد.
برنامه درازمدت برای کاهش مصرف سوخت
وی افزود: یک برنامه درازمدت برای کاهش مصرف سوخت در داخل شهرها استفاده از خودروهای برقی است. گرچه در کشور برای تولید برق از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌شود و با توجه به راندمان تولید برق، جایگزینی بنزین با باطری از نظر کاهش گازکربنیک اثری ندارد، اما استفاده از برق، آلودگی شهرها را کاهش می‌دهد. سوخت‌ها هر چقدر تمیز باشند در شرایط احتراق موتور انواع مولکول‌های مضر و ریزگردها را تولید می‌کنند و حتی با وجود کاتالیزور تصفیه و فیلترهای ریزگرد ، تصفیه کامل صورت نمی‌گیرد. راه‌حل کاهش آلودگی شهرهای بزرگ برقی کردن خودروهاست که نیاز به توسعه صنعت برق و زیر ساخت‌های داخل شهری برای ذخیره برق در باطری‌ها دارد.
پالایشگاه‌های فراسرزمینی آری یا خیر؟
مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی درباره استفاده از ظرفیت پالایشگاه‌های فراسرزمینی گفت: انعقاد قرارداد تامین خوراک و دریافت بنزین به عنوان بخشی از قیمت نفت خام و میعانات راه‌حل مناسبی است. همچنین در صورت وجود بازار برای محصولات دیگر می‌توان قرارداد حق‌العمل‌کاری با پالایشگاه‌های دیگر منعقد کرد، اقدامی که در گذشته نیز انجام می‌شده است .
کاهش سقف توزیع به صلاح نیست
وی درباره کاهش سقف توزیع بنزین خاطرنشان کرد: کاهش سقف توزیع از جهات گوناگون به هیچ‌وجه به صلاح نیست. در بسیار کوتاه‌مدت کاهش سقف سوخت‌گیری می‌تواند در مدیریت مخازن موثر باشد اما بدلیل افزایش تعداد دفعات سوخت‌گیری، نباید مدت طولانی ادامه یابد.
گران کردن بنزین صحیح نیست
متاجی در ارزیابی ابزار قیمت برای کاهش مصرف تصریح کرد: افزایش قیمت در کاهش مصرف افراد پردرآمد تاثیری ندارد. مصرف‌کننده عمده بنزین افراد با درآمد متوسط و پایین هستند که استفاده از خودرو برای گذران زندگی آنها ضروری است. خودرو برای این افراد وسیله ضروری زندگی معمولی و نه رفاهی محسوب می‌شود. افزایش قیمت سوخت بدون برنامه‌ریزی و انجام توسعه شبکه حمل و نقل عمومی که امکان انتخاب دیگری برای مردم فراهم کند صحیح نیست. همچنین در شرایط تورمی افزایش قیمت سوخت تاثیر بسیار منفی خواهد داشت.
واقعی کردن قیمت انرژی منوط به رضایت عامه
وی یادآور شد: در درازمدت با توسعه و بهبود شبکه نقلیه عمومی، توضیح دقیق آثار واقعی کردن قیمت انرژی در اقتصاد کشور برای جامعه، گسترش فرهنگ حفاظت محیط زیست درمیان اقشار مختلف، برنامه‌ریزی برای جبران آثار منفی افزایش قیمت بر خانواده‌های کم‌درآمد حذف تدریجی یارانه انرژی امکان‌پذیر است. بطور خلاصه واقعی کردن قیمت انرژی هنگامی در کشور بطور موفقیت‌آمیز اجرا خواهد شد که اقتصاد کشور بهبود یافته و رضایت عامه را در پی داشته باشد. این امر نیاز به برنامه‌ریزی جامع و گفتگوهای کارشناسی و اجرای موفق برنامه‌های پیش‌نیاز و آگاهی مردم از آثار مثبت آن دارد.
سی‌ان‌جی به صرفه است؟
مدیر سابق برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی همچنین به ارزیابی نقش خودروسازان پرداخت و گفت: یکی از دلایل کاهش استقبال از مصرف سی‌ان‌جی عدم استفاده از موتورهای طراحی شده برای مصرف گاز در خودروها است. این در حالی است که برای احداث تاسیسات سی‌ان‌جی معادل 40 میلیون لیتر بنزین در کشور هزینه شده است. در این زمینه یعنی تولید خودرو با موتور پایه گازی، عملکرد خودروسازان مثبت نیست. در صورتی‌که موتورهایی که برای سوخت بنزین طراحی شده‌اند، گازسوز شوند، هزینه تعمیراتی بسیار زیاد می‌شود و استفاده از گاز در مقایسه با بنزین با توجه به وقت صرف شده برای تعمیر و رفت و آمد برای سوخت‌گیری، با صرفه نخواهد بود.
خودروسازان بنزین می‌بلعند
وی بیان داشت: مصرف سوخت بسیاری از خودروهای داخلی ۹ لیتر در هر صد کیلومتر مسافت داخل شهری است یک خودروی نه چندان مدرن خارجی در هر صد کیلومتر داخل شهر ۷ لیتر بنزین مصرف می‌کند و خودروهای جدید حداکثر ۵ لیتر مصرف می‌کنند. بنابراین یکی از دلایل بالا بودن مصرف بنزین، کیفیت نامطلوب خودروهاست، از خوروسازان داخلی انتظار می‌رود برنامه‌های زمان‌بندی شده خود را برای تولید خودروهای کم‌مصرف به افکار عمومی اطلاع دهند.
