سالانه ۵ میلیارد دلار گاز ایران هدر می‌رود/فلرینگ بلای جان صنعت نفت
نمادی که تبدیل به چهره اصلی صنعت نفت شده، سالانه بیش از ۵ میلیارد دلار از درآمدهای کشور را بر باد داده و دود می کند. گازهای همراه نفت که به‌جای بهره‌برداری از آن تبدیل به یک مشکل زیست محیطی هم شده است و طرح‌هایی که برای جمع‌آوری آن به مرحله اجرایی نرسیده و ناقص باقی مانده است.
این در حالی است که کشورهای تولیدکننده نفت برنامه مدونی برای جمع‌آوری گازهای همراه و تزریق آن به شبکه گازرسانی و نیروگاهی و پتروشیمی دارند و به واسطه آن توانسته اند درآمدهای خود را افزایش دهند. نمونه عینی این کشورها را می‌توان در عربستان سعودی دید که روزانه بیش از ۲۴۰ میلیون مترمکعب گازهای همراه نفت را فرآورش کرده و به‌عنوان خوراک به شرکت‌های پتروشیمی می‌فروشد.
عسلویه و پارس جنوبی قطب فلرینگ ایران
حبیب‌الله ظفریان، کارشناس انرژی در گفت‌وگو با «اقتصاد آنلاین» درباره‌ی فلرینگ می‌گوید:« فلر یا گاز سوزانده شده مشعل، گازهایی هستند که در مشعل تاسیسات نفتی سوزانده می شوند. عمده ای این گازها، گازهای همراه نفت هستند گازهایی که به دلیل داشتن ترکیبات سنگین تر مانند اتان پروپان و بوتان و برخی ترکیبات سنگین تر، که دارای ارزش اقتصادی بوده و می‌توان از آنها در صنایع پایین دستی استفاده کرد. بخش از فلر یا گازهای مشعل نیز مربوط به سهم پالایشگاه‌های گازی و مقدار کمتری مربوط به پالایشگاه‌های نفتی است. فلرینگ ضمن از دست دادن فرصت اقتصادی، موجب افزایش گازهای گلخانه‌ای و آسیب های زیست محیطی به منطقه نیز می‌شود.»
رتبه دوم گازسوزی ایران در جهان
ظفریان در ادامه با اشاره به اینکه دو شاخص برای ارزیابی وضعیت فلرینگ در کشورها مورد بررسی قرار می‌گیرد، می‌گوید:«نخست شاخص، میزان مطلق فلر است. براساس آمار سال ۲۰۲۱ ایران با ۱۸٫۵ میلیارد مترمکعب گاز مشعل سوزانده شده در جایگاه دوم جهان قرار دارد. روسیه با ۲۶.۴ میلیارد مترمکعب گاز فلر در رتبه نخست قرار دارد. عراق نیز با فاصله کمی از ایران (۱۷.۷ میلیارد مترمکعب) در جایگاه سوم قرار دارد. در شاخص دوم نیز شدت سوزانده شدن گازها را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. فرمول این شاخص میزان گاز سوزانده شده تقسیم بر میزان نفت تولیدی است. اگر بخواهیم مقایسه‌ای با شاخص دوم انجام دهیم، کشوری همانند روسیه با تولید ۱۰ میلیون بشکه نفت، طبیعی است که میزان فلر آن از کشوری که یک میلیون بشکه نفت تولید می‌کند، بیشتر باشد. به همین دلیل اگر این شاخص را مبنای ارزیابی قرار دهیم، وضعیت روسیه از ایران در بحث فلرینگ بهتر است چراکه تولید نفت روسیه چندین برابر ایران است. برمبنای این شاخص، عربستان در وضعیت مطلوبی قرار دارد. براساس این شاخص‌ها کشورهای ازبکستان و ترکمنستان در بدترین وضعیت فلرینگ قرار دارند.»
خسارت ۵ میلیارد دلاری فلرینگ
این کارشناس انرژی با اشاره به اینکه سالانه ۵ میلیارد دلار خسارت فلرینگ صنعت نفت ایران است؛ عنوان می‌کند:«۱۸٫۵ میلیارد مترمکعب در سال گذشته فلرینگ داشته‌ایم که بیشتر آن گاز همراه نفت بوده است. این میزان به اندازه تولید دو فاز پارس جنوبی می‌شود. اگر بخواهیم میزان خسارت مالی این گازسوزی را برآورد کنیم نخست باید قیمت‌گذاری شود. مبنای محاسبات قیمت نیز قیمت صادرات گاز است. متوسط قیمت صادرات گاز در حال حاضر، ۳۰ سنت است که بر این اساس بیش از ۵ میلیارد دلار خسارت سالانه سوزاندن گازهای فلر ایران است. این درحالی است که میزان صادرات گاز ایران ۱۷٫۳ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ بوده است.این آمار نشان دهنده این مسئله است که ایران بیش از میزان گاز صادراتی ، گاز سوزانده است. سرمایه ملی که به راحتی هدر می‌رود.»
برنامه‌های بی‌نتیجه
او در پاسخ به این پرسش که ایران تاکنون چه اقداماتی برای کاهش فلرینگ انجام داده است، می‌گوید:«در برنامه‌های توسعه‌ی کشور همواره جمع‌آوری گازهای همراه به‌عنوان یک سرفصل در توسعه و قوانین بودجه آمده است اما هیچگاه محقق نشده است. آخرین آن مربوط به برنامه ششم توسعه است. در برنامه ششم توسعه هدف‌گذاری برای جمع‌آوری ۹۰ درصد گازهای همراه نفت و جلوگیری از سوزاندن آنها انجام شده است. اما این برنامه تاکنون کمتر از ۱۰ درصد محقق شده است.»
بودجه‌های قطره‌چکانی کاهش فلرینگ
بودجه‌های قطره چکانی معضل اصلی پروژه‌های کاهش فلرینگ در ایران است. پروژه «ان.جی.ال» خارگ گواه روشنی بر این مسئله است. ۱۷ سال از کلنگ‌زنی «ان.جی.ال» خارگ می‌گذرد و این پروژه حدود ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. ظفریان در این‌باره می‌گوید:«طرح‌هایی همانند آماک و خارگ اجرا شده اما نتوانسته اند مساله فلرینگ را به طور کامل حل کنند. البته باید خاطر نشان کرد که در شرایط متعارف، ایران حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب در روز تولید گاز همراه دارد که ۴۰ مترمکعب از آن را می‌سوزاند و ۶۰ مترمکعب آن را جمع‌آوری می‌کند. مسئله اینجاست که همین میزان گاز سوزانده شده نیز بسیار زیاد است و باید آن را جمع‌آوری کرد. کشورهای بسیاری در جهت کاهش فلرینگ گام برداشته‌اند. عربستان سرمایه‌گذاری‌های بسیار در زمینه گازهای همراه انجام داده است و درحال حاضر میزان فلرینگ عربستان بسیار ناچیز است. نیجریه نیز نمونه‌ی موفق دیگر است که درجهت کاهش فلرینگ پروژه‌های موفقی را اجرا کرده است. کشورهای آمریکا و روسیه برنامه‌های جمع‌آوری گازهای همراه اجرا کرده‌اند که در نهایت آنها نیز موفق به کاهش گازسوزی شده‌اند.»
اتمام پروژه کلید کاهش فلرینگ
ظفریان ادامه می‌دهد:« واحدهای «ان جی ال» بخش عمده‌ای از فلر را جذب می‌کنند. برخی واحدهای خرد نیز در طرح‌های کوچک فلر را جمع‌آوری می‌کنند که بیشتر مبتنی بر فروش گاز است. پروژه‌های «ان جی ال ۳۱۰۰» و«ان جی ال ۳۲۰۰» و تکمیل «ان جی ال» خارک و جمع‌آوری گاز شرق کارون«بیدبلند و مارون» مهم‌ترین پروژه‌های شرکت نفت در بحث کاهش فلرینگ است. اگر این پروژه‌ها به بهره‌برداری رسد، بخش عمده‌ی گازهای همراه جمع‌آوری می‌شود.»
طرح‌های تشویقی و تنبیهی
این کارشناس انرژی درباره‌ی راهکار تسریع در پروژه‌های کاهش فلرینگ می‌گوید:« دو راهکار تنبیهی و تشویقی برای اینکه سرعت پروژه‌های کاهش فلرینگ افزایش یابد؛ باید در دستور کار قرار گیرد.
در بخش تنبیهی باید برای شرکت نفت و شرکت‌های تابعه بهره‌بردار سوزاندن گازهای فلر را هزینه‌دار کنیم. هنگامی‌که شرکت ملی نفت بابت هر مترمکعب گازی که می‌سوزاند، جریمه ای به عنوان مثال برابر با قیمت گاز صادراتی پرداخت کند، تلاش بیشتری برای پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت انجام می‌دهد و این موضوع را در اولویت هود قرار می دهد. این جریمه می تواند تحت عنوان عوارض آلایندگی محیط زیست دریافت شود و به حساب خزانه دولت یا سازمان حفاظت محیط زیست واریز شود. این جریمه می‌توان در قالب یک صندوق سرمایه گذاری به منظور پرداخت تسهیلات برای پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت در نظر گرفته شود. راه‌حل دیگر کاهش سهم‌منابع داخلی شرکت ملی نفت به عنوان جریمه است.
راهبرد دوم که همزمان با راهبرد اول بایستی پیگیری شود طرح‌های تشویقی است. میزان سرمایه گذاری مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت، برابر با عدم‌النفع ناشی از عدم‌جمع آوری این‌گازهاست. لذا اگر به شرکت ملی نفت مجوز داده شور که بتواند گازهای همراه نفت جمع‌آوری شده را صادر نماید و از محل درآمدهای حاصله هزینه سرمایه گذاری این شرکت در ابتدا به طور کامل پرداخت شود، جذابیت این سرمایه گذاری برای شرکت ملی نفت یا هر سرمایه گذار دیگری افزایش می یابد. بسته‌های تشویقی این چنینی موجب ترغیب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای ورد به این حوزه می‌شود.»
سومدیریت شرکت ملی نفت در تامین خوراک
سال گذشته مدیرعامل پالایشگاه «بیدبلند» جشن پایان فلرینگ را برگزار کردند. به گفته مدیرعامل این شرکت، طرح جمع آوری فلرهای نفتی در این پالایشگاه با سرمایه‌گذاری بیش از ۲۴۰ میلیون دلار به منظور انتقال روزانه یک هزار و ۳۰۰ تن گاز اسیدی به وسیله ۴۷ کیلومتر خطوط لوله ۲۰ اینچ و ایستگاه انتقال و دریافت گاز اجرا شده است. در حال حاضر روزانه یک هزار و ۲۰۰ تن گازهای اسیدی از این پالایشگاه به چاههای نفت آغاجاری منتقل می شود و در آینده این میزان به بیش از سه هزار تن در روز افزایش خواهد یافت.
اما شنیده‌ها حاکی از آن است که به‌دلیل سومدیریت در شرکت ملی نفت در تامین خوراک، این پالایشگاه زیر ظرفیت خود فعالیت می‌کند مسئله‌ای که موجب دلسردی سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در این حوزه شده است. چراکه پالایشگاه «بیدبلند» علی‌رغم سرمایه‌گذاری ۲۴۰ میلیون دلاری در تامین خوراک خود با مشکل مواجه است و گویا این پالایشگاه برای تامین خوراک، اقدام به سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌هایی در بخش جمع‌آوری گازهای همراه کرده است، طرح‌هایی که وظیفه شرکت ملی نفت بوده است اما حالا پالایشگاه‌ها مجبور به اجرای آن هستند تا بتوانند از تمامی ظرفیت خود استفاده کنند.
وعده بسته شدن پرونده فلرینگ
یکی از وعده‌های دولت رئیسی کاهش فلرینگ است. وزیر نفت نیز وعده بسته شدن پرونده گازهای همراه تا پایان دولت را داده است. جواد اوجی در این‌باره به فارس گفت:«گاز همراه با یک گاز غنی است یعنی فقط شامل متان نیست بلکه شامل محصولات باارزش‌تر پروپان و بوتان و پنتان و هگزان و غیره نیز می‌شود.در حال حاضر سوزاندن و هدررفت این گازهای همراه، موجب آلودگی هوا می‌شوند و از طرفی پالایشگاه‌هایی مثل پالایشگاه گاز بیدبلند خلیج فارس یا برخی NGLها زیر ظرفیت کار می‌کنند. بنابراین برای حل این مشکل، در عرض ۶ ماه با هلدینگ‌های قدرتمند کشور، ۲۸ قرارداد جمع‌آوری گاز منعقد کردیم. ما قول می‌دهیم که تا پایان دولت، پرونده گازهای مشعل کاملا بسته شود. امیدواریم محدودیت خوراک پتروشیمی‌ها در زمستان با انجام همین پروژه‌ها مرتفع می‌شود. در واقع در این فرآیند دود تبدیل به ارزش افزوده می‌شود.»
بازار داغی که فروشنده ندارد
گازهای همراه نفت یکی از منابع اصلی خوراک پتروشیمی‌ها و تزریق به مخازن نفتی برای نگهداشت تولید در میادین هستند. گازهای ارزشمندی که به راحتی در فلرها سوزاند می‌شوند. علاوه‌بر پتروشیمی‌ها، وزارت نیرو نیز یکی از متقاضیان خرید گازهای همراه نفت است. می‌توان ازاین گازها برای تولید برق در نیروگاه‌ها استفاده کرد. گازهای همراه نفتی که باوجود بازار داغ مشتریان خود، به راحتی سوزاند می‌شود، مسئله‌ای که در تمامی دولت‌ها تکرار می‌شود. با اختصاص بودجه‌های قطره چکانی گویا دولت رئیسی نیز راه دولت‌های پیشین را می‌رود و گویا پایانی برای تراژدی فلرینگ در این وجود ندارد.
