عبدالحسین ساسان اظهار کرد: یکی از راهکارهای نجات شهرهای مرکزی کشور و شهرهای شمالی کشور از مهاجرت‌های ناخواسته، این است که مکان یابی جدید را در بزرگراه‌های جنوبی متمرکز کنیم، کلانشهرهایی را در جنوب طراحی کنیم، تمام بودجه شهرهای جدید را به صورت متمرکز به جنوب کشور ببریم.

وی با تاکید بر اینکه به کلی از پتانسیل دریای جنوب غفلت کرده ایم، خاطرنشان کرد: از الگوی توسعه خطی تا کنون بهره‌ای نبرده ایم. شهرهای ما قطاعی رشد کردند که یک الگوی باستانی خودجوش و گویا مبتنی بر سازوکار بازار است نه مبتنی بر مدیریت جمعیت، در حقیقت ما تسلیم سیل جمعیت شده‌ایم.

هیچ نقطه ای در ایران استعداد و قابلیت جنوب را ندارد

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: یکی از چیزهایی که قویا ذهنم را اشغال کرده است؛ ” توسعه و عمران جنوب کشور است”. هیچ نقطه ای در ایران استعداد و قابلیت جنوب کشور ما را ندارد. اگر آن را با برنامه‌های عمرانی از محرومیت دربیاوریم، شکوفا خواهد شد.

وی یادآور شد: در گذشته کشاورزان اصفهانی و یزدی به خوزستان می رفتند، زمین اجاره می کردند. آنجا آب فراوان، زمین حاصلخیز و هوای گرم بود، که شریط بسیار مساعدی برای کشاورزی است.

ساسان خاطر نشان کرد: جنوب کشور مرکز بزرگی برای کشاورزی و صنایع شیلاتی است. بهترین لابستر دنیا در آب‌های جنوب ایران تولید می شود. از بهترین میگوهای دنیا در دریای عمان است. با استفاده از “حوضچه‌های کِشتی” با ارزان‌ترین سرمایه گذاری می توان اشتغال فراوانی ایجاد کرد.

عضو سابق هیئت علمی دانشگاه اصفهان تاکید کرد: این در حالی است که وقتی سرمایه گذران به آنجا می روند نه سیستم حمل و نقل کامل و کارآمدی در دست دارد. نه تجارت خانه‌های بین المللی هست زیرا این محصولات باید صادر شود، اینها کالاهای صادراتی است. صنایع شیلاتی می تواند ظرفیت عظیمی برای بخش اعظم بیکاری در ایران باشد. مشروط بر اینکه عمران را به جنوب ببریم.

دیر یا زود مجبور می‌شویم از “آب شیرین کن” استفاده کنیم

وی گفت: مشکل دیگری که افزایش جمعیت ایجاد کرده، کمبود آب است. دیر یا زود مجبور می‌شویم از “آب شیرین کن” استفاده کنیم، ۷۰ درصد از منابع آب شیرین کشور در خوزستان هست. زندگی مردم را کنترل آب در خوزستان فلج کرده است. آب‌های شیرین باید در خوزستان کنترل شود.

ساسان بیان کرد: یکی از اشتباهاتی که سیاسی شد این بود که نگذاشتیم از خوزستان کانال‌های آب و به این ترتیب سیلاب‌های خوزستان به نقاط مرکزی بیاید، زیرا سیلاب‌های خوزستان به قدری زیاد است که می تواند هم به مرکز هدایت شود و هم در جنوب این آب را در مخازن بزرگی مثل “چاه نیمه‌ها” در سیستان و بلوچستان ذخیره کند و در فصول کم آبی از آن استفاده کنیم.

باید از نو برای مکان‌یابی اقتصادی شهرها فکر شود

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه اولین مراکزی که داد و ستدهای پایاپای در آن شکل گرفت و رشد کرد نخستین شهرهای جهان را شکل دادند، گفت: به احتمال زیاد نخستین شهرها با نخستین بازارهای بشر همزمان و از یک جنس بودند.

ساسان افزود: در آن زمان محل استقرار شهرها یا مکان گزینی آنها با ملازمات باستانی و در نزدیکترین فاصله بین تعداد کثیری از روستاها و مزارع قرار می گرفت. نکته مهم اینکه در آن زمان شهرها لزوما به دلیل ضرورت در مکان‌هایی ساخته نمی شد که بلایای طبیعی کمتری ظاهر شود و به تدریج این شهرهای اولیه رشد کردند در حالی که ممکن بود روی کمربند زلزله یا روی گسل باشند.

وی یادآور شد: یکی از نکات مهمی که امروز شهرهای کهن با آن مواجه هستند این است که باید در مقابل بلایلای طبیعی از نو تعریف شوند. امروز دیگر نمی‌شود مهاجران با مکانیزم خودجوش بازار به شهر بیایند و برای خودشان شغلی طراحی کنند.

این عضو سابق هیئت علمی اقتصاد دانشگاه اصفهان گفت: مسئله ای که در مورد شهرها بر آن تاکید می‌کنم این است که مکان‌یابی شهرها لزوما با شهرهای سنتی و باستانی نباید یکسان باشد و باید از نو برای مکان یابی اقتصادی آنها فکر شود.

تراکم جمعیت از ظرفیت شهرها گذشته است

ساسان اضافه کرد: امروزه “تراکم” بیش از حد ظرفیت شهرها است؛ زمانی هر چقدر شهرها نیرو جذب می کردند، اقتصادشان رونق می گرفت اما اکنون باید بر اساس ظرفیت شهرها تصمیم گرفت زیرا تقریبا غالب شهرهای جهان سوم را این مهم که بیش از ظرفیتشان جمعیت پذیرفته ان، دچار معضل جدی کرده است.

وی با اشاره به قانون “خود پالایی طبیعت”، گفت: همیشه طبیعت خودش آلایندگی‌های انسان و حیوانات را با مکانیزم‌هایی از بین می برد اما اکنون دیگر طبیعت با این حجم عظیم آلودگی نمی‌تواند، خودپالایی کند. به این ترتیب شهرهایی که زمانی بازار داد و ستد پایاپای و تجارت بود اکنون به مراکز آلوده از نظر هوا، آب و سر و صدا تبدیل شده است.

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه سوال اینجا است که چطور می شود این مشکلات را تعدیل کرد و مکان‌یابی شهرها برای مازاد جمعیت باید چطور باشد؟، گفت: انبوه عظیم جمعیتی که به شهرها سرازیر شدند به دلایلی گوناگونی همچون خشکسالی و رانت‌های موجود در شهرها اتفاق افتاده است. اگر کسی در روستا، با زحمت خودش خانه ای بسازد، این خانه با افزایش ارزش رو به رو نیست اما اگر همان سرمایه را به شهر و حتی حاشیه شهر بیاورد وخانه بسازد سال به سال از مقدار زیادی رانت افزایش قیمت بهره‌مند می‌شود.

رشد “لکه روغنی” شهرها

ساسان خاطرنشان کرد: همه اینها باعث می شود که گرایش به شهرها زیاد شود، یک راه حل این است که شهرهای باستانی شروع کنند به توسعه یافتن و دامنه آنها همینطوری پهن و عریض شود و هرچه مهاجر می آید با آغوش باز بپذیرد. مدیران نیز همینطور به اضافه کردن کمربندی ها در اطراف شهر بپردازند و آن را مانند لکه روغن بسط و گسترش بدهند.

وی افزود: این سیاستی است که شهرهایی همچون بمبئی، کلکته و شهرهایی در پاکستان در پیش گرفته اند و به نوعی مسئولان شهری دست‌های خود را بالا برده و تسلیم مهاجران شهری شده‌اند.

این کارشناس اقتصادی گفت: اما این شهرها با مسائل بسیار مشکل و لاینحلی مواجهند. در تهران بارها خواستند تصمیم بگیرند جمعیت تهران را کنترل کنند ولی دیگر نمی‌شود تهران را کنترل کرد زیرا به قبله آمال مردم در ایران تبدیل شده است.

ساسان افزود: و اما راه حل دیگر این است که حکومت مرکزی در هر کشوری با این فرض که مردم نیاز به سکونت در شهر دارند و مجبور هستند به شهرها بیایند “شهر جدید” ایجاد کند. این شهرهای جدید در دهه بعد از انقلاب مورد توجه قرار گرفت ، از دهه ۶۰ نیز این بحث در ایران خیلی داغ شد و مهندسان شاغل مجبور شدند برای تمام کلانشهرهای کشور به مطالعه، مکان یابی و احداث شهرهای جدید بپردازند اما شهرهای جدید چون نزدیک کلانشهرها بودند این اقدام با موفقیت همراه نشد.

تجربه ساخت شهرها در حاشیه کلانشهرها، موفق نبود

وی یادآور شد: تجربه ما در دهه ۶۰، تجربه موفقی نبود به این معنا که شهرهای جدید که در اطراف کلانشهرها ساخته شد. تبدیل شدند به شهرهای خوابگاهی یعنی در آنجا اشتغال ایجاد نشد در حالی‌که اساس و فلسفه ایجاد شهرها اشتغال بود. به‌ویژه مشاغل سخت. اکثر افراد روزها جمعیتشان به داخل کلانشهرها سرازیر می شود. شب‌ها بر می گردند به شهر خودشان. فقط آلایندگی بیشتر، هزینه سوخت و حمل و نقل، ترافیک و … را اضافه کرد.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: بنابراین شاید بتوان به این جمع بندی رسید که ایجاد شهرهای جدید در اطراف کلانشرها کمکی به حل مشکل تورم جمعیتی نمی کند و برای اسکان جمعیت باید فکر جدید کرد. به اعتقاد من باید الگوهای مختلف دنیا را دید و مطالعه کرد یا از کسانی که جهان دیده هستند سوال کرد، تصمیم گرفت و دست به کار شد.

ساسان گفت: از برخی کارشناسان دنیا دیده که سوال می‌شود اغلب بر این باور هستند که ژاپن نیز با این مشکل رو به رو بود. به عنوان مثال توکیو، کیوتو و ناکازاکی با انبوه عظیم جمعیت رو به‌رو بودند. اما ژاپنی ها بر این مشکل فائق آمدند. یکی از این کارشناسان که در مورد این موضوع مطالعات وسیعی داشته می‌گوید که “ژاپن از شرایط و مختصات جغرافیایی اش بهره برد و “توسعه خطی” را به جای “توسعه لکه ای” در دستور کار خود قرار داد.”

وی افزود: این کشور در حاشیه مرزهای کشور که به دریا راه دارد، جاده‌های اصلی را احداث کرد و شهرهای اصلی را در یک خط و در حاشیه این جاده‌ها بنا و کارخانه ها را به موازات این جاده‌ها احداث کرد. به این ترتیب مسئله حمل و نقل، ترافیک و آلودگی اش را با برنامه ریزی اقتصادی تعدیل کرد.شهرهایی که از دریا استفاده می‌کنند در حاشیه بزرگراه‌های ساحلی شکل گرفته است.

ساسان تاکید کرد: بنابراین به طورخلاصه مکان یابی که مهمترین عنصر توسعه شهری است دیگر نمی تواند خودجوش و با ساز و کار بازار انجام شود و باید با استفاده از دانش و مدرنترین تکنولوژی‌ها مکان‌هایی در محور جنوب و بزرگراه ساحلی برای سرریز جمعیت شناسایی شود.

ایمنا