وزارت نفت برای جلوگیری از آلودگی‌های محیطی بر آن شد به فکر جمع‌آوری گازهای همراه نفت بیفتد، البته ایران در طول سال‌های اخیر، تحرکاتی جدی برای تعیین تکلیف این مقوله داشته است.

در یک قرن اخیر در ایران سوزانده شدن گازهای همراه نفت آثار سوء محیط زیستی و به خطر افتادن سلامت جامعه محلی مناطق صنعتی نفت و گاز را به همراه داشته است، لزوم توجه به خاموش کردن این مشعل‌ها هم از بعد اقتصادی و هم از منظر عمل به تکالیف بین‌المللی نباید فراموش شود، از این رو به‌تازگی شرکت‌های پتروشیمی ایران با هدف تأمین پایدار خوراک خود اقدام به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و با حجم بالا در این باره کرده‌اند که می‌توان نمونه موفق آن را پالایشگاه گاز بیدبلند خلیج فارس خواند.

بر اساس آمار ارائه‌شده توسط واحد برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۹۵ مقدار بالقوه گازهای همراه برای جمع‌آوری در شرکت‌های عملیاتی نفت روزانه نزدیک به ۴۳ میلیون مترمکعب (بیش از ۱۱۰ میلیون بشکه معادل نفت خام در سال) بوده است.

بر اساس داده‌های ترازنامه هیدروکربوری سال ۹۵، میانگین رشد تلفات کل سیستم‌های فرآورش گاز و گاز سوزانده شده در سال‌های ۱۳۹۵-۱۳۸۵ با روند رشد متوسط سالانه افزایشی ۱۱.۱۰ درصد روبه‌رو بوده که دلایل آن‌ را می‌توان به افزایش چشمگیر تولید گاز و بهره‌برداری از سیستم‌های جدید فرآورش گاز در دوره یادشده نسبت داد، از این رو طرح‌های جلوگیری از سوزندان گازهای همراه مشعل و جمع‌آوری گازهای همراه نفت همواره به‌عنوان دغدغه‌ای از سوی مسئولان و کارشناسان صنعت نفت مطرح و وزارت نفت مکلف شده تا پایان برنامه ششم توسعه تکلیف آن را مشخص کند.

ازدیاد برداشت نفت با تزریق گازهای همراه نفت

با نخستین چاه تولیدی در مسجدسلیمان تا ادوار بعد تولید نفت در میدان‌های ایران با تخلیه طبیعی صورت گرفته و گازهای همراه نفت سوزانده شده است. بعد از سال‌ها برای جمع‌آوری گازهای همراه نفت طرح‌های مختلفی تعریف شد که احداث ان‌جی‌ال‌ها برای جمع‌آوری و تفکیک گازهای همراه، طرح آماک، طرح جمع‌آوری گازهای همراه منطقه خارک، سیری و از آن دست به‌شمار می‌رود.

مؤثرترین شیوه برای جبران افت فشار مخزن اکنون در ایران تزریق هم‌زمان گاز همراه با تولید نفت است؛ این شیوه در توسعه میدان دارخوین با موفقیت اجرا شد و از گام نخست با تولید نفت و تفکیک گاز در سر چاه، گاز جداشده بلافاصله با کمپرسورهای پرفشار به چاه بازگردانی می‌شد.

عموم میدان‌های نفتی کشور از نیمه عمر خود گذشته‌اند، با این حال باید تلاش شود برای باقی‌مانده دوران تولید، روشی که در توسعه میدان دارخوین به‌کار گرفته شد اجرا شود. صنعت نفت ایران اکنون دو برنامه اصلی شامل واگذاری پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت به بخش خصوصی و هلدینگ‌های پتروشیمی را مدنظر قرار داده است.

بر این اساس در شرایط فعلی اجرای هم‌زمان ۹ طرح NGL در مجموع با ظرفیت جمع‌آوری روزانه ۵.۱ میلیارد فوت مکعب گازهای همراه نفت شامل طرح‌های پالایشگاه گاز بیدبلند دو (شامل چهار طرح NGL)، پالایشگاه گاز یادآوران خلیج فارس (NGL ۳۲۰۰)، پالایشگاه گاز هنگام (مشعل گازی جزیره قشم)، (دهلران) و NGL ۲۳۰۰ میدان مارون، NGL خارک در دستور کار قرار گرفته است، با اجرای این طرح‌های تا سال ۱۴۰۱ همه گازهای همراه نفت در ایران به فرآورده‌های با ارزش تبدیل خواهد شد.

اجرای پروژه جمع‌آوری گازهای مشعل در حوزه شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب ۱۸ تا ۲۰ میلیون مترمکعب در روز در قالب سرمایه‌گذاری شرکت‌های پتروشیمی مارون و پالایشگاه بیدبلند خلیج فارس با هدف تأمین خوراک صنایع پتروشیمی تا سال ۱۴۰۱، همچنین پیگیری اجرای قرارداد واحدهای جمع‌آوری و فرآورش گاز و گاز مایع ۳۲۰۰ و ۳۱۰۰ به ترتیب در حوزه جنوب غرب و غرب کشور با هدف جمع‌آوری حدود ۱۲ میلیون مترمکعب در روز گازهای مشعل به‌عنوان خوراک صنعت پتروشیمی تا پایان سال ۱۴۰۰ انجام می‌شود.

افتتاح بزرگ‌ترین تأسیسات جمع‌آوری گازهای همراه نفت

 پارسال طرح پالایش گاز بیدبلند خلیج فارس به‌عنوان بزرگ‌ترین تأسیسات جمع‌آوری و فرآورش گازهای همراه نفت با سرمایه‌گذاری بیش از ۳ میلیارد دلار، به بهره‌برداری ‌رسید. با راه‌اندازی تأسیسات جمع‌آوری گازهای همراه نفت طرح پالایش گاز بیدبلند خلیج فارس که ظرفیت فرآورش روزانه بیش از ۵۶ میلیون مترمکعب گازهای همراه را دارد، ۳.۴ میلیون تن خوراک پتروشیمی تولید می‌شود.

به موازات احداث طرح پالایش گاز بیدبلند خلیج فارس، با هدف جمع‌آوری گازهای همراه نفت شرق کارون نیز دو قرارداد با شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس (هلدینگ خلیج فارس) و شرکت پتروشیمی مارون امضا شد.

اجرای طرح جمع‌آوری گازهای همراه نفت دهلران

طرح جمع‌آوری گازهای همراه و احداث ایستگاه تقویت فشار گاز دهلران از دیگر پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت در ایران است که با سرمایه‌گذاری افزون ‌بر ۱۲۵ میلیون یورو به شرکتی ایرانی واگذار و مراحل اجرایی آن آغاز شده است؛ این طرح با هدف بهره‌برداری حداکثری از میدان‌های مشترک و جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه ۸۲ میلیون فوت‌مکعب در روز کلید خورده است.

احداث ایستگاه تقویت فشار گاز دهلران به‌عنوان آخرین حلقه از زنجیره تأمین خوراک کارخانه گاز و گاز مایع ۳۱۰۰ به‌منظور جمع‌آوری و ارسال گازهای همراه نفت واحد بهره‌برداری دهلران و دانان اجرا می‌شود و به عبارتی از منابع تأمین‌کننده عمده خوراک این کارخانه و صنایع پایین‌دستی آن خواهد بود.

با احداث این ایستگاه و خط لوله انتقال گاز، امکان ارسال گازهای تولیدی میدان آذر به میزان ۷۱ میلیون فوت‌مکعب در روز فراهم خواهد شد و در مجموع گازهای همراه تولیدی واحد بهره‌برداری دهلران، دانان و آذر بیش از نیمی از خوراک کارخانه ان‌جی‌ال ۳۱۰۰ را تأمین می‌کند.

ایران پایبند به توافق‌های بین‌المللی

صنعت نفت ایران بر مبنای اسناد بین‌المللی متعهد شده است تا سال ۲۰۳۰ نسبت به سناریوی ادامه روندهای موجود انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را ۴ درصد غیرمشروط و ۸ درصد مشروط کاهش دهد. به همین منظور، ایران می‌تواند از فرصت‌های موجود ذیل کنوانسیون و کنفرانس اعضا بهره گیرد.

یکی از اقدام‌هایی که برای کاهش تغییر اقلیم در ایران می‌تواند مورد تمرکز قرار گیرد، کنترل یا کاهش انتشار آلاینده‌های ناشی از سوزاندن گاز مشعل است. در کشور ما برنامه زمان‌بندی مشخصی برای حرکت به سمت حذف کامل گازهای مشعل وجود دارد که مشخصاً می‌توان به برنامه پنج‌ساله ششم توسعه کشور اشاره کرد.

به‌منظور به نتیجه رساندن طرح جلوگیری از گازهای همراه نفت و جمع‌آوری آن می‌توان از اسکیدمانتدها استفاده کرد که یک راهکار بین‌المللی است،‌ ویژگی این تجهیزات ساخت سریع و حمل سریع و نصب و راه‌اندازی راحت آنها است، برای مثال، یک واحد فرآورشی با ظرفیت ۱۰۰ میلیون فوت‌مکعب در روز را می‌توان در مدت ۱۵ ماه ساخت و در کمتر از سه ماه نصب و راه‌اندازی کرد، در صورتی که ساخت واحدهای کارخانه گاز و گاز مایع (NGL)، در ایران گاهی بیش از ۱۰ سال به طول می‌انجامد. تجهیزات فرآورشی سیار (Skid Mounted) قابلیت شیرین‌سازی و جداسازی میعانات گازی دارد و مانند یک واحد ان‌جی‌ال کارایی دارد و از اساس در شرایط حاضر بهترین روش برای افزایش تولید در ایران است.