صد و سیزده سال از احداث نخستین پالایشگاه خاورمیانه در ایران می‌گذرد؛ روزگاری آبادان دارای بزرگ‌ترین پالایشگاه دنیا بود و بنزین هواپیمای جنگی متفقین از این پالایشگاه تامین می‌شد. از آن زمان تاکنون پالایشگاه‌ها در ایران تاریخ پر فراز و نشیبی داشته‌اند و درحال حاضر نوبت به نسل جدید پالایشگاه‌ها؛  پتروپالایشگاه رسیده است. پتروپالایشگاه‌‌ها باهدف تنوع تولید فرآورده‌های دارای ارزش بیشتر که منجر به کاهش قیمت تمام‌شده محصولات، افزایش راندمان و سودآوری و همچنین کاهش مصارف انرژی می‌شود، راه‌اندازی شده‌اند.

در پتروپالایشگاهی علاوه‌بر تولید سوخت از بنزین، نفت و گاز؛  تامین خوراک پتروشیمی‌ها و تولید محصولات پلیمری و شیمیایی نیز دنبال می‌شود.توسعه پتروپالایشگاه‌ در ایران علاوه‌بر مزیت‌های یاد شده در کاهش آثار تحریم به کشور کمک می‌کند چراکه محولات پتروپالایشگاه‌ها تحریم‌ناپذیر هستند.

پتروپالایشگاه چیست؟ نفت و گاز خام پس از استخراج از میادین و انجام یکسری فرآورش‌های ابتدایی به پالایشگاه‎‌ها منتقل می‌شوند. در پالایشگاه محصولاتی همانند بنزین و گازوییل و نفت سفید و نفتا و قیر و مالچ و متان و اتان پروپان و گوگرد و … تولید می‌شود. در یک پتروپالایشگاه بخشی از نفت خام ورودی به‌جای تولید سوخت به مواد شیمیایی پایه تبدیل می‌شود. از این‌رو به‌عنوان مثال به‌جای تولید گاز مایع و بنزین، با احداث واحدهای اولفین و آروماتیک می‌توان این مواد را که ابتدای زنجیره ارزش مواد شیمیایی هستند را تولید کرد. هدف از ساخت مجتمع های پتروشیمی در مجاورت پالایشگاه ها، تأمین خوراک واحد پتروشیمی و ایجاد زنجیره ارزش است.

جواد اوجی وزیر نفت درباره‌ی پتروپالایشگاه‌ها در مصاحبه‌ی گفته است: «در صنعت نفت، روند پالایشی دیگر تغییر کرده و ما هم نگاهمان به تأمین امنیت انرژی کشور است و هم به تأمین خوراک برای شرکت‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی. در این راستا،  با احداث مجتمع‌های پتروپالایشگاهی، این برنامه را دنبال خواهیم کرد».

کشورهای عربستان سعودی و ژاپن بیشترین سودآوری را از این طرح های اقتصادی در سر تا سر جهان داشته اند. در هر یک از این پالایشگاه ها سالانه در حدود ۹ میلیون تن مواد شیمیایی به دست می آید که در عرصه های مختلفی از صنعت به کار می روند.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به موضوع پتروپالایشگاه‌ها تحت‌عنوان «بررسی رویکردهای مختلف به توسعه صنعت پتروپالایشگاهی در کشور» پرداخته است. بر اساس این گزارش، رشد مصرف سوخت‌های نفتی در بخش‌‌ حمل و نقل تا سال ۲۰۴۵ تقریبا صفر خواهد بود؛ بنابراین ساخت پالایشگاه‌های معمولی که خروجی جز سوخت ندارند با این چالش بزرگ مواجه خواهند بود و در صورت اقدام به ساخت این پالایشگاه‌ها باید کاملا بازار مصرف آن بررسی شده باشد. از سوی دیگر، تقاضا برای محصولاتی با قابلیت مصرف در پتروشیمی از جمله اتان، گاز مایع و نفتا افزایشی خواهد بود و ساخت پتروپالایشگاه‌ها که علاوه‌بر سوخت، محصولاتی پتروشیمی هم تولید خواهند کرد، صرفه اقتصادی بیشتری با توجه به ارزش‌افزوده این محصولات خواهند داشت.

مهم‌ترین چالش‌های توسعه پتروپالایشگاه‌های کشور مشکل «تأمین مالی و  فاینانس‌های خارجی» است. توسعه پتروپالایشگاه‌ها باعث افزایش سودآوری و بالا رفتن توان رقابت در بازار‌های نفتی می‌شود و همین سود آوری مناسب زمینه افزایش توسعه پتروپالایشگاه‌ها در کشور‌های پیشرفته شده است.