بی‌اعتنایی طلای سیاه به گرانی دلار
افزایش نرخ ارز روزبه‌روز در حال افزایش و این موضوع بر تمام بازارهای مالی تاثیر گذاشته است، اما باتوجه به معامله دلاری نفت در بازارهای جهانی، انتظار می‌رود تا کمبود ارزی با افزایش تولید نفت افزایش یابد.
از سوی دیگر، نمی‌توان از جنبه‌های منفی افزایش نرخ ارز در اقتصاد کشور غافل ماند و همه‌چیز را به‌نفع بازار نفت در نظر گرفت، چرا که با آسیب وارده به صنایع و بازارهای مالی ناشی از افزایش نرخ ارز، حتی اگر فروش نفت چندبرابر شود، باز هم نمی‌تواند کمکی به چرخه اقتصادی و معیشت کشور کند.زمانی اوضاع بدتر می‌شود که دیگر دلاری در کار نباشد و مشتری‌های نفت ایران به‌جای پرداخت ارز رایج در دنیا از روش‌های جایگزین مانند تهاتر و مبادله با پول ملی خود اقدام به خرید نفت از کشور ما کنند. در این گزارش تاثیر نوسانات ارزی را در بازار نفت کشور از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
نقش تعیین‌کننده نفت در بازارهای جهانی
بازار نفت یکی از اصلی‌ترین بازارهای جهانی است که به‌طورمعمول در رابطه با دیگر بازارها، پیشرو است. به‌عبارت دیگر، تغییرات نفت موجب تحول در دیگر بازارها از جمله ارز می‌شود و عکس این موضوع معمولا صادق نیست.
درست نیست که در بودجه، نرخ ارز به‌صورت غیرواقعی پایین و نرخ نفت بالاتر در نظر گرفته شود، چرا که یکی از مسائل قابل‌توجه در عرصه بازارهای مالی، رابطه تنگاتنگ نرخ کالاها و ارزش ارزهای کشورهای مختلف جهان با یکدیگر است، به‌طوری‌که در هیچ بازاری نمی‌توان منفرد عمل و به اخبار و اطلاعات مربوط به آن کالا یا ارز بسنده و باید اطلاعات جامعی از تعداد قابل‌توجهی از آنها را گردآوری و تحلیل کرد تا به نتیجه‌ای مطلوب رسید. تدوین بودجه برخلاف واقعیت‌ها چاره‌ساز نیست. باید نرخ ارز واقعی محاسبه و میزان و نرخ فروش نفت در بودجه واقع‌بینانه در نظر گرفته شود. توجیه دولت در این زمینه آن است که آنچه برای فروش نفت در لایحه بودجه سال آینده در نظر گرفته شده، از لحاظ ریالی قابل‌تحقق خواهد بود، اما ممکن است در نهایت این اتفاق رخ ندهد.قیمت ارز روزبه‌روز در حال افزایش است و این موضوع برای دولت آورده نیست، چرا که تورم گسترده‌ای از افزایش نرخ ارز ناشی خواهد شد و باعث تورم شدید می‌شود. همچنین، بخش قابل‌توجهی از تورم به هزینه‌های دولت از جمله در قسمت پروژه‌های عمرانی سرریز و دولت در اتمام این پروژه‌ها با مشکل مواجه می‌شود. در مجموع، افزایش نرخ ارز نکته مثبتی برای دولت نیست، البته دولت هم در ظاهر با افزایش نرخ ارز مخالف است، اما در عمل نرخ ارز در حال افزایش است.بازار نفت یکی از اصلی‌ترین بازارهای جهانی است که به‌طورمعمول در رابطه با دیگر بازارها، پیشرو است. به‌عبارت دیگر، تغییرات نفت موجب تحول در دیگر بازارها از جمله ارز می‌شود و عکس این موضوع معمولا صادق نیست. درست نیست که در بودجه، نرخ ارز به‌صورت غیرواقعی پایین و نرخ نفت بالاتر در نظر گرفته شود، چرا که یکی از مسائل قابل‌توجه در عرصه بازارهای مالی، رابطه تنگاتنگ نرخ کالاها و ارزش ارزهای کشورهای مختلف جهان با یکدیگر است، به‌طوری‌که در هیچ بازاری نمی‌توان منفرد عمل و به اخبار و اطلاعات مربوط به آن کالا یا ارز بسنده و باید اطلاعات جامعی از تعداد قابل‌توجهی از آنها را گردآوری و تحلیل کرد تا به نتیجه‌ای مطلوب رسید. تدوین بودجه برخلاف واقعیت‌ها چاره‌ساز نیست. باید نرخ ارز واقعی محاسبه و میزان و نرخ فروش نفت در بودجه واقع‌بینانه در نظر گرفته شود. توجیه دولت در این زمینه آن است که آنچه برای فروش نفت در لایحه بودجه سال آینده در نظر گرفته شده، از لحاظ ریالی قابل‌تحقق خواهد بود، اما ممکن است در نهایت این اتفاق رخ ندهد.قیمت ارز روزبه‌روز در حال افزایش است و این موضوع برای دولت آورده نیست، چرا که تورم گسترده‌ای از افزایش نرخ ارز ناشی خواهد شد و باعث تورم شدید می‌شود. همچنین، بخش قابل‌توجهی از تورم به هزینه‌های دولت از جمله در قسمت پروژه‌های عمرانی سرریز و دولت در اتمام این پروژه‌ها با مشکل مواجه می‌شود. در مجموع، افزایش نرخ ارز نکته مثبتی برای دولت نیست، البته دولت هم در ظاهر با افزایش نرخ ارز مخالف است، اما در عمل نرخ ارز در حال افزایش است.
چالش‌های فروش نفت
مرتضی بهروزی‌فر، عضو موسسه مطالعات انرژی و کارشناس حوزه نفت و گاز در رابطه با تاثیر افزایش نرخ ارز بر بازار نفت کشور به توضیح داد: یکی از دلایل افزایش نرخ ارز در کشور این است که از یک‌سو، نتوانستیم نفت را با قیمت اصلی آن بفروشیم و پول آن را به منابع داخلی تزریق کنیم و از سوی دیگر، متناسب با مصارف داخلی خود صادرات نفت نداشته‌ایم. همچنین محدودیت‌هایی که باعث شد تا ورود ارز از عراق به ایران کاهش پیدا کند، دلیل دیگری است که باعث نابسامانی در بازار ارز شده است، اما در کل، اینکه بگویم افزایش نرخ ارز می‌تواند بر میزان صادرات نفت کشور تاثیر بگذارد، بعید به‌نظر می‌رسد.
تهاتر نفت با کالا باعث کمبود ارزی می‌شود
بهروزی‌فر در ادامه خاطرنشان کرد: تحت هر شرایطی نمی‌شود، اقتصاد یک کشور را با تهاتر جلو برد و به توسعه رساند، در حقیقت عملی نیست، برای هر کالای موردنیاز کشور، اقلامی را پیدا کرد که کشور مقابل به آن نیاز داشته باشد تا با دریافت نفت اقدام به تهاتر کند. این عضو موسسه مطالعات انرژی گفت: میزان صادرات روزانه نفت ایران حدود یک‌میلیون بشکه برآورد شده است؛ آن‌هم نفتی که با تخفیف فراوان در بازارهای غیررسمی مبادله می‌شود. البته مسئولان، صادرات نفت ایران را حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز اعلام می‌کنند، اما داده‌های مراجع بین‌المللی خیلی این ادعا را تایید نمی‌کند، هرچند صادرات در ۲ ماه پایانی سال ۲۰۲۲ روزهای خوبی را تجربه کرده است. وی افزود: در حال حاضر، بیشترین درآمد کشور از منابع نفتی به‌دست می‌آید و اگر بخواهیم بخشی از این منابع را به‌جای دریافت ارز با کالاهای موردنیاز مبادله کنیم، با مشکلات ارزی بیشتری در آینده روبه‌رو می‌شویم،بنابراین بهترین اقدامی که می‌شود در موضوع تهاتر نفت انجام داد، این است که اگر در ازای نفت کالایی دریافت می‌کنیم، بتوانیم آن کالا را به ارز تبدیل کنیم و بخشی از ارزش نقدی فروش نفت را به‌دست آوریم. وی تصریح کرد: راحت‌ترین و منطقی‌ترین راه فروش نفت، به‌صورت مبادله ارزی و پولی است، اما لازم است، در نظر داشته باشیم که شرایط کشور ما همانند دیگر تولیدکنندگان و صادرکنندگان نیست و تحریم‌های غرب، فروش نفت را بسیار سخت کرده است، به‌طوری‌که صادرات نفت برای ایران هزینه زیادی دارد و درآمدهای حاصل از فروش نفت در خیلی از مواقع به کشور برنمی‌گردد یا مشتریان نفتی با تخفیف‌های زیادی نفت کشور را خریداری می‌کنند. بنابراین اگر سیاستی برای فروش نفت در نظر گرفته می‌شود، گاهی برای خنثی‌سازی چنین تحریم‌هایی است و نباید با بازارهای کشورهای دیگر مقایسه شود، اما در هر صورت اگر این روند ادامه پیدا کند، می‌تواند شرایط سختی را برای کشور به‌وجود بیاورد و مسئولان برای حل این چالش باید هرچه زودتر چاره‌اندیشی کنند. این کارشناس در پایان گفت: باتوجه به اینکه، شرایط بازار به‌شکلی است که قیمت انرژی بالا و اروپا نیز به‌دنبال جایگزین نفت روسیه است، به‌نظر نمی‌رسد در اوپک مشکلی داشته باشیم. پیش‌تر هم که سهمیه‌بندی در اوپک وجود داشت، ایران از این سهمیه‌بندی جدا بود. اکنون بهترین موقعیت برای بازگشت ایران به سهمیه‌بندی‌ها است و در اوپک و بازار نیز مشکلی نخواهیم داشت و تنها مشکل ما روسیه است که تاکنون نگذاشته، مشکلات ما در بازار انرژی حل شود.
نوسانات داخلی نرخ دلار در بازار جهانی تاثیر ندارد
حسن مرادی، کارشناس بازار انرژی به گفت: نوسانات نرخ ارز و دلار ارتباط خاصی به مسائل خارجی ندارد، اگرچه دولت و یا هر نهاد حقوقی دیگر از تراکنش‌ها و فروش نفت و گاز بهره‌مند می‌شوند، اما تغییرات داخلی در نرخ دلار در بازار جهانی تاثیر زیادی نمی‌گذارد. مهم نیست که نرخ ارز در یک کشور چقدر است، چرا که ما نفت را به بازار جهانی عرضه می‌کنیم و طلای سیاه در بازار خریدوفروش می‌شود و از منافع این مبادله برخوردار می‌شویم، در نتیجه بالا رفتن نرخ ارز را نمی‌توانیم به صادرات نفت و انرژی تعمیم دهیم. مرادی افزود: کشور ما اکنون به‌خاطر تحریم‌ها با مشکلات زیادی روبه‌رو است و برای این موضوع راه‌حل‌های زیادی نظیر تهاتر نفت و فروش نفت و گاز با ارز رایج چین و روس را اندیشیده، چرا که کشور ما برای دور زدن تحریم‌های غربی باید برای فروش نفت و گاز اقدامات متفکرانه‌ای انجام دهد. درحال حاضر ایران با قدرت‌های بزرگ اقتصادی نظیر چین و روسیه در حال همکاری‌های گسترده‌ای است که می‌تواند منافع خوبی برای ما به‌ارمغان داشته باشد و بهتر است، جای اینکه نفت را با تخفیف‌های زیاد به کشورهای دیگر بفروشیم با تهاتر یا با پول ملی کشورهای پرقدرت مبادلات را انجام دهیم. با این کار کشور از نوسانات ارزی در امان می‌ماند، همچنین اگر تعداد فروشندگان نفت که با پول ملی کشورهایی نظیر چین مبادله می‌کنند، افزایش یابد، روزبه‌روز قدرت پوشالی دلار تحلیل می‌رود. این کارشناس انرژی افزود: اما در رابطه با کشور روسیه باید گفت که روسیه نمی‌تواند تبادلات زیادی در حوزه انرژی با ایران داشته باشد، چرا که روسیه قواعد بازی در عرصه اقتصاد و سیاست را به‌خوبی می‌شناسد و با شناخت صحیح در دایره عرضه و تقاضا به‌خوبی مهره‌های خود را می‌چیند، البته در این میان بسیاری از کشورها مانند عربستان سعی می‌کنند که از فرصت‌های پیش‌آمده به‌نحومطلوب استفاده کنند و ایران نیز نباید از این قافله عقب بماند. روسیه دارای اقتصاد بزرگی است که با استفاده از مدیریت مطلوب و تمرکز روی دیگر منابع درآمدی خود از جایگاه ابرقدرتی‌اش، توانسته است معادلات اقتصادی و سیاسی منطقه و جهان را به‌نفع خود رقم بزند.
رشد درآمدهای ارزی دولت از فروش نفت
مرادی با تایید بر این موضوع که افزایش نرخ دلار در برابر پول ملی باعث رشد درآمدهای ارزی دولت از فروش نفت می‌شود به توضیح داد: دولت بودجه سال بعد را برپایه نفت بشکه‌ای ۷۵ دلار بسته است، اما به‌طورقطع همه برنامه‌ریزی‌هایی که در حوزه بودجه‌بندی مطرح می‌شود، اجرایی نیست. وی در تشریح روند بودجه‌ریزی افزود: اگر در بودجه مبلغی نوشته شده به‌خاطر بررسی‌های اولیه گروه اقتصادی دولت است. حالا اگر دلار یا نرخ ارز بالا رود، درآمدهای دولت نیز افزایش می‌یابد و از آنجایی که مشکلات اقتصادی در کشور متعدد است، از این افزایش درآمد می‌شود در بخش‌های مختلف که نیاز به سرمایه‌گذاری و نقدینگی دارند، استفاده کرد. وی بیان کرد: در صورتی که تمام زیرساخت‌های موجود برای صادرات انرژی وجود داشته باشد، امکان افزایش ارزآوری به داخل کشور نیز ممکن است. اگرچه امریکا همواره چالش‌هایی با ایران داشته است، اما در صورت برداشته شدن تحریم‌ها دلیلی ندارد، مشکلی در صادرات نفت پیش بیاید، ضمن آنکه ایران یکی از کشورهایی است که از مناطق طبیعی بالایی برخوردار است. این کارشناس در پایان گفت: باید در نظر داشت که کشور از فناوری لازم برای صادرات انرژی برخوردار است، اما در بعضی از موارد نیاز به مداخله بیشتری داریم تا بتوانیم در این راستا موفق عمل کنیم، به‌طوری‌که دقت و موشکافی بیشتری وجود داشته باشد و کارشناسان ببینند که آیا می‌توان به آن جامه عمل پوشاند یا خیر؟
سخن پایانی
اثرات روانی و موج‌های قیمتی که ممکن است در بازارهایی مثل ارز و طلا مشاهده شوند، در بازار نفت چندان قابل‌مشاهده نیست. البته این به این معنی نیست که بازارهای مالی هیچ تاثیری روی بازار کالاهای خام ندارند. در نهایت، نرخ لحظه‌ای نفت توسط متغیرهای بخش حقیقی یعنی عرضه و تقاضای فیزیکی آن در کوتاه‌مدت و میان‌مدت تعیین می‌شود. باتوجه به این نکته هرچند نقش انتظارات آینده هم در تعیین نرخ نفت خام مهم و غیرقابل‌انکار است،اما اثر انتظارات هم خود را از مسیر عرضه و تقاضای فیزیکی در بخش حقیقی بازار نفت نشان می‌دهد. اگر بازار حس کند که تقاضای نفت در آینده بالا یا پایین خواهد بود، قیمت‌های فعلی به این انتظارات واکنش نشان می‌دهند، اما این واکنش هم از کانال خرید و ذخیره‌سازی یا تخلیه ذخایر نفت خام است و در نهایت، عرضه و تقاضای فیزیکی است که نرخ بازار را تعیین می‌کند. رابطه همبستگی منفی بین نرخ نفت و دلار یک مشاهده رایج بین سوداگران بازارهای مالی است،اما این همبستگی آماری برای اینکه به کار سیاست‌گذاری بیاید، باید با تحلیل مکانیسم‌های اقتصادی همراه شود. رابطه بین نرخ دلار و نفت از هر دو جهت قابل‌تصور است، یعنی هم نرخ نفت می‌تواند پیشرانه نرخ برابری دلار باشد و هم ارزش دلار می‌تواند نرخ جهانی نفت را تحت‌تاثیر قرار دهد. حالت سوم هم این است که متغیر با جهت‌های معکوس روی هردو تاثیرگذار باشد.
